دنا در یک نگاه جامع

 

منطقه حفاظت شده دنا

برای معرفی منطقه حفاظت شده دنا ابتدا باید مختصری در مورد رشته کوه زاگرس توضیح دهیم.

زاگرس

منطقه زاگرس شامل ، استانهای کردستان ، کرمانشاهان ، همدان ، لرستان ، ایلام ، اصفهان ، چهارمحال بختیاری ، کهکیلویه و بویراحمد و فارس و بوشهر و هرمزگان است. ساکنان زاگرس عشایر کرد در کردستان در نواحی غرب دریاچه ارومیه و آذربایجان غربی و ایلام ساکن هستند.عشایر لر و لک در لرستان که طایقه‌های لک در شمال و شمال غربی  لرستان و طایفه‌های لر ، بیشتر در بخش‌های دیگر آن زندگی می‌کنند. لرها در لرستان ، بخشی از ایلام ، چهارمحال بختیاری ، کهکیلویه و بویراحمد ، بخشی از فارس و استان بوشهر ساکن‌اند. لر کوچک به لرهای لرستان و ایلام و لر بزرگ به لرهای دیگر مناطق اطلاق می شود. در استان چهارمحال و بختیاری ، ایل بختیاری زندگی می‌کند که بزرگترین ایل کوچندة کشور محسوب می‌شود. در استان کهکیلویه و بویراحمد ، بهمئی و ممبی دیگر ایل‌ها ساکن هستند.

دِنا

بلندترین سلسله قلل رشته‌کوه‌های زاگرس است. در گذشته حتی در کتاب‌های درسی کشور، به اشتباه رشته کوه دنا دارای یک قله 5200 متری و در ردیف دوم مکان‌های مرتفع کشور پس از قله دماوند قلمداد میشد. دنا دارای 51 قله فراتر از چهارهزار متر که مرتفع‌ترین آن، قله4435متری قاش مستان (بیژن 3) است.

(تا چند سال پیش تعداد این قله ها حدود 47 تا 49 عدد ذکر شده بود ولی در بررسی های علمی جدید تعداد این قله ها به 51 عدد منفک از هم افزایش پیدا کرده است.البته تعداد قله های بیش از چهار هزار متر در دنا بیش از هشتاد قله می باشد ولی هر بر آمدگی بالای چهار هزار متر در کوهستان را نمی توان یک قله به حساب آورد و تابع شرایطی خاص است.)رجوع شود به سایت کانون سبز فارس

از میان رودخانه‌هایی که از این سلسله قلل سرچشمه می‌گیرند می‌توان از کارون، بشار ، خرسان ، ریگان ، ماربر ، مهریان ، کوهگل ، سریس ، تیزاب و دزکرد نام برد.

قلل رشته کوه دنا 

از جبهه شمال غربی بلندترین قله‌ها به این ترتیب هستند اولین قله از شمالغرب ، کل قدویس 4341 ، کل شیدا ،‌کل بلبل 4319 ، چال وهلی 4162 ، آب سپاه 4110 ، چال وهلی 4162 آب سپاه 4110 ، ایستگاه 4085 ، قلات بزی4210 ، خرسان غربی 4118 ، خرسان شرقی 4135 ، کل فرهاد 4040 ، کل آب اسپید 4160، کل آب ارزنی 4170 ، حوض دال شمالی 4105 ،کل اسخانی 4185 ، لوکوره 4265 ، پوتک 4290 ، کل گردنه 4230 ، مورگل شمالی در ارتفاع 4050 ، تل گردل 4265 ، پازنک 4230 ، مورگل 4425 ، قاش مستان (بیژن 3 )4435 ، کمر قبله 4120 ، بن رود 4330 ، قزل قله 4378 ، سه قپ آسمانی ( بیژن 2) 4350 ، ماش ( بیژن 1 ) 4340 ، کپیری 4215 ، کرسمی غربی 4245 ، کرسمی شرقی 4250 ، حـرا 4260 ، حوض دال مرکزی 4365 ، سی چانی 4195 ، بردآتش 4090 ، برف کرمو 4111 ، نمک4061 ، کل خرمن 4180 ، نول شمالی 4135 ، نول جنوبی 4108 ، قاش سرخ 4108 ، تاپو 4090 ، رمبسه 4170 ، وپازن پیر 4302 ، بلندترین قله دنا قاش مستان معروفترین و پر صعودترین قله ، حوض دال مرکزی هستند .از میان قله های کمتر از 4000 متر ، قلم 3650 ، فلات پازن پیر 3645 ، کله قندی3900 ، کل برف کاغذی 3900 ، حجال 3463 ، زنگویی 3155 ، کیخسرو 3960 متر ، کل نقره ای 3750 ، گوروهل 3660 ، تل کل سپید 3900 ، رخ تنگ رزک 3400 ، کوه وهلی 3120 ، کوه سیاه 3880 و و کله قندی 3900 از بقیه شناخته تر هستند.

نمایی از قله قاش مستان(بیژن 3) بلندترین قله زاگرس.

منطقهٔ حفاظت‌شده دنا

منطقه حفاظت شده دنا در استان کهکیلویه و بویر احمد بین09/51 تا36/31 عرض جغرافیایی و 61 تا 30/61 طول جغرافیایی واقع شده است. مساحت آن 93660 هکتار می باشد

این منطقه یک منطقه کاملا کوهستانی است. اختلاف ارتفاع بلندترین و پست ترین نقاط منطقه بالغ بر 3000 متر است. دنا دارای قله های بلند، دیواره های عظیم و دره های عمیق است. در شرق دنا گردنه تاریخی بیژن قرار دارد و مرزهای شمالی ، غربی و جنوبی آن را رودخانه های  ماربر  و  بشار  احاطه کرده اند. رودخانه ماربر که در شمال دنا از شرق به غرب جاری است ، با گذشتن از چند روستا و تنگ خرسان ، به رودخانه خرسان تغییر نام میدهد و پس از عبور از تنگه های باریک به رودخانه بشار میپیوندد. محل پیوند رودخانه های خرسان و بشار، ناحیه ای جنگلی است که زیبایی خیره کننده ای دارد.

ارتفاع این محل از سطح دریا 1300 متر است که پایین ترین نقطه منطقه حفاظت شده دنا به شمار میرود.کوههای دنا به عنوان ذخایر منابع آب دره های متعدد و دامنه های آن نیز  پر از چشمه های کوچک و بزرگ است. کوه های دنا  سر چشمه بسیاری از رودخانه های جنوب ایران است و به عنوان ذخیره گاه منابع آب ، نقش تعیین کننده ای در زندگی مردم جنوب کشور دارد .

گیاهان

اکوسیستم مرتفع کوهستان دنا موقعیتی را بوجود آورده است که در ارتفاعات مختلف با انواع گیاهان مختص آن ارتفاعات روبرو شویم و همین ویژگی موجب شده است تا از غنا و تنوع گیاهان سرشاری برخوردار شویم که دارای خواص دارویی و نیز غذایی می‌باشند و بنابراین در طول ماههای بهار و تابستان و پائیز و در ارتفاعات متغیر شاهد انواع گلهای زیبای منطقه زاگرس مرکزی و جنوبی می باشیم و از جمله انواع گلهای زیبا لاله ، ثعلب ، پامچال ، حسرت ،‌مینا و … در فصول خاص رویش خویش و در تمامی منطقه دنا پراکنده می‌باشند.

دنا از نظر تنوع گونه های گیاهی بسیار غنی است و با توجه به مجموعه درختان و گیاهان جنگلی ، مرتعی ، دارویی ، خوراکی و تزئینی ، سرمایه ژنتیکی با ارزشی به حساب می آید. در ارتفاع 2500 متری بنه ، کیکم ، ارژن ، زالزالک ، شن و انواع بادام کوهی دیده می شود. از ارتفاع 2500 متر به بالا ، درختچه‌های ارژن ، شن ، گونه‌های گون و درختان سرو کوهی ( وهل ) روئیده‌اند.  از ارتفاع 3500 متر به بالا ، انواع گونه ها و گیاهان علفی و بوته ای , هرجا خاک باشد, سطح  زمین  را فراگرفته است

گیاه جاشیر-دنا-زنگویی

قله قلم-متاسفانه نام گیاه را نمی دانم

قله قلم-نام گیاه را نمی دانم.

درخت سروکوهی(وهل)-تنگه نول

لاله واژگون-دنا-منطقه زنگویی(منطقه حفاظت شده دنا دارای بیشترین لاله می باشد که در این بین لاله زرد یک نمونه نادر و در حال انقراض است.)

از ارتفاع 4000  متر به بالا انواعی از گون و گیاهان کوچک و زیبایی، در پناه سنگها و شکاف صخره ها ، از وزش بادهای تند مصون مانده اند و خودنمایی میکنند. همچنین بعضی گلهای لاله که در دنا میروید، ویژه این منطقه است و در جای دیگر دیده نمی شود . گل بسیار زیبای لاله بیشه زار یکی از این گلهاست.

حداقل ۱۲۰۰ گونه گیاهی درمنطقه شناسایی شده که از این تعداد ۵۰ گونه آندمیک مختص این منطقه می باشد.

تعداد تیره های شناسایی شده حدود ۹۰ تیره از ۱۵۰ تیره گیاهی ایران (۶۰%)
تعداد ۴۳۰ جنس از ۱۲۱۵ جنس گیاهی ایران (۳۵%)
تعداد ۱۲۰۱ گونه گیاهی از ۷۵۰۲ گونه گیاهی ایران (۱۶%)
تعداد ۵۰ گونه آندمیک برابر ۱۷% کل گونه های اندمیک ایران
۱۰۰ گونه از ۵۰۰ گونه درخت و درختچه ایران (۲۰ درصد)

تعداد 50 گونه آندومیک برابر 17% کل گونه های آندومیک ایران . وجود تعداد 128 گونه دارویی ، 110 گونه زیستی وحشی ، 84 گونه رنگده ، 61 گونه خوراکی وحشی ، بیانگر ارزش دارویی ، خوراکی ، مرتعی و حفاظتی گیاهان دنا است.

گیاهان درختی و درختچه ای :

بلوط ، بنه ( پسته وحشی ) ، ارژن ، کیکم (افرا) ، خینجوک ( کله خونگ ) ، صنوبر ، سماق ، تمشک ، گز ، نارون ، کاروانکش ، شوخ ،سنجد ، انجیر وحشی ، زبان گنجشک ( بینو ) ، پلاخور ( شن ) ، زالزالک ( سیسه ) ، بادام کوهی ، بادام وحشی ، زرشک وحشی ،اورس ( ول) ، شبه مو ، گلابی وحشی ( اَنجِک ) ، گیلاس وحشی ( تگ ) ، آلبالوی وحشی ( تاگ ) ، دافنه ( خوشک ) ، داغداغان ،محلب ، شیر خشت ، چناره ، بید ، گردو و ...

کالو-دنا-منطقه گاودانه

گونه های دارویی :

درمنه ، بومادران ، برنجاس ، آویشن ، پونه کوهی ، زرآبی ( چای کوهی ) ، بابونه ، چوبک ، حلپه ، خاری ، پشموک ، توت سهری ،آب لیله ، میخک ، چویل ، انگیون ، کارده ، ریواس ، پیاز وحشی ( تره ) ، ختمی وحشی ، لیزک ( بن سرخ ) ، کتیرا ( گول کتیرا ) ، گل گاو زبان، بیلهر ، لوپو ، خاکشیر ، پرسیاوشان و ...

گیاه ریواس - دشت ریواسی-منطقه کوهگل

گونه های علفی و بوته ای :

جاشیر ، چَویل ، گلرنگ وحشی ، انواع گندمیان ، خانواده کاسنی ، گل حسرت ، زبان در قفا ، گل عروس ، هزار خاره ، مرغ ، میخک ،شکر تیغال ، باریجه ، بنفشه ، دم اسب ، خرفیون ، دنایی ، خارشتر ، دم روباهی ، تاج خروس ، موسیر ، تیزک ، پنیرک ، چشم بلبلی، سیاه دانه ، گل قاصدک دنایی ، گوش بره ، بارهنگ ، هفت بند ، پامچال ، آلاله ، ریواس ، ترشک ، اَووَندول ، ریش بزی ، شبه گرامها ،آرتیشو ، سریش ، ترنجبین ، شالویه ، ریحان کوهی ، ثعلب ، انواع گون ، مرجانی ، گل عسلی ، گز ، اورشیا ، خارکو ، اسپرس ،سنبله کوهی ، مرزه ، هفت بند ، کنگر ، یونجه وحشی و ...

گونه های گیاهی منطقه حفاظت شده دنا از 45 کشور جهان بیشتر است

در حال حاضر تنوع گونه های گیاهی در سراسر زاگرس مرکزی، بالغ بر 2000 گونه گیاهی است که از این میان حدود هزار و 250 گونه در منطقه حفاظت شده دنا شناسایی شده اند که این رقم معادل 15.6 درصد گونه های کشور و بیش از گونه های 45 کشور جهان است. 
افزایش رشد جمعیت ، چرای دام ، شکار غیر قانونی و اجرای برخی طرح های عمرانی بدون رعایت ملاحظات زیست محیطی همچون عبور خط لوله گاز از مهمترین تهدیدات تنوع زیستی در این منطقه به شمار می رود . 
گیاهان موجود در منطقه حفاظت شده دنا:    

  محدود 90 تیره از 150 تیره گیاهی ایران معادل 60 درصد، تعداد 430 جنس از 1215 جنس گیاهی ایران معادل 35 درصد، تعداد یک هزار و 201 گونه گیاهی از هفت هزار و 502 گونه گیاهی ایران معادل 16 درصد و تعداد 50 گونه آندمیک معادل 17 درصد کل گونه های آندمیک ایران در منطقه حفاظت شده دنا، دیده می شود. 
دارا بودن تعداد 128 گونه دارویی، 110 گونه زیستی وحشی، 84 گونه رنگده و 61 گونه خوراکی وحشی بیانگر ارزش دارویی ، خوراکی ، مرتعی و حفاظتی گیاهان دنا است . 
بلوط ، بنه (پسته وحشی ) ، ارژن ، کیکم (افرا) ، خینجوک (کله خونگ ) ، صنوبر، سماق ، تمشک ، گز ، نارون ، کاروانکش ، شوخ ، سنجد ، انجیر وحشی ، زبان گنچشک(بینو) ، پلاخور(شن ) ، زالزالک (سیسه) ، بادام کوهی ، بادام وحشی ، زرشک وحشی ، اورس (ول ) ، شبه مو ، گلابی وحشی (انجک ) ، گیلاس وحشی (تگ ) ، آلبالوی حشی (تاگ ) ، آلبالوی وحشی (تاگ ) ، دافنه ( خوشک ) ، داغداغان ، محلب ، شیرخشت ، چنار ، بید وگردو از مهمترین گیاهان درختی و درختچه ای این منطقه به شمار می روند. 
درمنه ، بومادران ، برنجاس ، آویشن ، پونه کوهی ، زرآبی ( چای کوهی ) ، بابونه ، چوبک ، جلپه ، خاری ، پشموک ، توت سهری ، آب لیله ، میخک ، چویل ، انگیون ، کارده ، ریواس ، پیاز وحشی (تره ) ، ختمی وحشی ، لیزک (بن سرخ ) ، کتیرا(گول کتیرا) ، گل گاوزبان ، بیلهر ، لوپو ، خاکشیر و پرسیاوشان نیز از جمله گونه های دارویی منطقه زیبای دنا است. 
از بین گونه های علفی و بوته ای نیز جاشیر ، چویل ، گلرنگ وحشی ، انواع گندمیان ، خانواده کاسنی ، گل حسرت ، زبان دقفا، گل عروس ، هزارخاره ، مرغ ، میخک ، شکرتیغال ، باریجه ، بنفشه ، دم اسب ، خرفیون ، دنایی ، خارشتر، دم روباهی ، تاج خروس ، موسیر ، تیزک ، پنیرک ، چشم بلبلی ، سیاه دانه ، گل آلاله ، ریواس ، ترشک ، اووندول، ریش بزی ، شبه گرامها ، آرتیشو ، سریش ، ترنجبین ، شالویه ، ریحان کوهی ، ثعلب ، انوان گون ، مرجانی ، گل عسلی ، گز، اورشیا ، خارکو، اسپرس ، سنبله کوهی ، مرزه ، هفت بند ، کنگر و یونجه وحشی در دنا فراوان دیده می شود.

لاله واژگون-دنا-منطقه زنگویی

گل سنگ-دنا- تنگه نول

پوشش گیاهی - منطقه حفاظت شده دنا - گاودانه

گونه های جانوری

حیات وحش دنا با تعداد ۱۶۹ گونه سیمای جانوری زاگرس است. خوشبختانه با حفاظتی که در ۱۷ سال گذشته که از این زیست بوم حیاتی به عمل آمده، شاهد رشد و تکثیر گونه های حائز اهمیت چون کل و بز، خرس قهوه ای، خوک وحشی، پلنگ و … می باشیم. وجود حیواناتی چون هما، عقاب طلایی و پلنگ که در راس هرم غذایی قرار دارند، نشان از کیفیت این زیستگاه دارند.

پستانداران منطقه:

تعداد گونه های پستاندار پارک ملی و منطقه حفاظت‌ شده دنا ۲۶ گونه می باشد که عبارتند از: کل و بز، گراز، خرس قهوه ای، پلنگ، گرگ، روباه، کفتار، شغال، گورکن،  موش کور، موش خرما، سنجاب جنگلی، خرگوش، سمور، راسو، خفاش، نعل اسبی، گربه وحشی، کاراکال، گربه شنی، گربه پالاس، خفاش گوش بلند، سگ آبی، تشی، جوجه تیغی، سیاه گوش، گوزن زرد ایرانی

پرندگان منطقه :

پرندگان منطقه پارک ملی و منطقه حفاظت‌ شده دنا شامل ۸۴ گونه است که شاخص ترین آنها عبارتند از: خانواده قرقاول، کبک دری بزرگترین کبک در این خانواده با وزنی برابر 5 کیلوگرم، کبک معمولی، تیهو، بلدرچین، شاه بوف، جغدهای ماهی خوار، جغد گوش دراز، جغد جنگلی، عقاب پر پا، عقاب جنگلی، عقاب طلایی، کبوتر چاهی، خانواده سبز قبا، خانواده ماهی خورک، خانواده هدهد، خانواده دارکوب، خانواده چکاوک، خانواده سار، خانواده کلاغ، خانواده گنجشک، خانواده سهره و خانواده باز .

آبزیان منطقه:

تعداد ۲۰ گونه آبزی در منطقه دنا شناسایی شده اند که برخی از آنها عبارتند از: عروس ماهی، خرچنگ، ماهی قزل آلا، ماهی شیربت  (سرخه )، ماهی لوتک، سیاه ماهی (زردک)، سس ماهی (سردراز)، مارماهی، سگ ماهی، ماهی گل خورک، رفتگر ماهی و انواع حشرات آبزی.

دوزیستان و خزندگان منطقه:

در منطقه دنا تعداد ۳۹ گونه شناسایی شده اند که شاخص ترین آنها عبارتند از: لاک پشت، قورباغه، وزغ، افعی، مار جعفری، تیرمار، پله مار، کور مار، مار آبی، مار پلنگی، مار قیطانی، مار دشتی، شترمار، لاکپشت، آگاما، مارمولک.

گونه های جانوری در معرض خطر انقراض (EN) یا تهدیده شده و آسیب پذیر (VU):
دلیجه کوچک، اردک مرمری، خفاش مدیترانه ای، کل و بز، بالابان، کرکس کوچک، عقاب تالابی، عقاب شاهی، فاخته خاوری، پلنگ ایرانی، گربه وحشی، گربه جنگلی، سیاه گوش، دال معمولی، پیغو

کبک دری - دنا - حوض دال مرکزی

این کبک از بزرگترین نمونه های کبک می باشد که بیشتر در زاگرس و البرز زندگی می کنند.کبک دری در استان چهارمحال و بختیاری بیشتر دیده می شود ولی کبک دری که ارتفاعات دنا زندگی می کند در نوع خود از بزرگترین نمونه ها می باشد.وزن این پرنده حداکثر 3 کیلوگرم است ولی کبک دری دنا دارای وزنی حدود 5 کیلوگرم می باشد.

لانه یک کبک-دنا-قله قلم

پلنگ ایرانی-منطقه دنا-عکس از:سایت دیده بان محیط زیست و وحش ایران

خرس-منطقه دنا-عکس از:سایت دیده بان محیط زیست و وحش ایران

کلاغ - دنا - منطقه زنگویی

عقرب - دنا - ارتفاع 3100 متری - قله زنگویی

 

سنجاب ایرانی - دنا - گاودانه

کفشدوزک - دنا -دره ناری

زیستگاههای مهم حیات وحش دنا:

تنگ شاه قاسم، چهارتنگ کل نقره ای، تنگ پوتک، تنگ قدویس، شنبلیه دون، تنگ شهسوار، تنگ حیدری، خاریدون، تل سیاه، آلج، گورویل، آب ملخ، تنگ پونه ای، گردنه بیژن، تنگ حرا، تنگ طوفال، آبشار دره ناری، بن شاهی، گردنه اتابکی، تل سبز، گردنه مورک، جنگلهای بلوط حاشیه دنا، تنگ بن رود، تنگ کره، نهمون، مورطویله، خاکی، قبله، آسمونی و… دراین زیستگاهها گردشگران، پژوهشگران و علاقه مندان به طبیعت سیمای حیات وحش زاگرس را با چشم مسلح و غیر مسلح میتوانند براحتی رویت کنند و اکولوژی جامع حیات وحش را میتوان در این منطقه مورد مطالعه و بررسی قرار داد.

آمار گونه های شاخص حیات وحش پارک ملی و منطقه حفاظت‌ شده دنا (۱۳۸۷):

کل و بز  ۲۹۲۴

کبک معمولی ۵۲۹۱

خرس ۴۶

کبک دری  ۷۹

پلنگ ۶

عقاب دو برادر ۳۱

در منطقه حفاظت شده دنا امکان تماشای پرنده بسیار زیبا و نادر هما که پروازی آرام و باشکوه دارد ، بیش از هر جای دیگر ایران است. سنجاب ایرانی که از زیباترین سنجابهای جهان است و در احیاء جنگل بلوط نقش اکولوژیک بسیار موثری دارد، به وفور در دنا دیده میشوند.در اکثر نقاط کوهستان دنا برای دیدن خرس، بز و پازن، نیازی به دوربین چشمی نیست.

آسیب های منطقه حفاظت شده دنا

مهمترین آسیب های منطقه حفاظت شده دنا را می توان عامل انسانی بر شمرد چه شکارچیان متخلف و چه پیمانکاران دولتی.

از مهمترین معضلاتی که این منطقه را تهدید می کند عبور لوله های گاز از این نقطه است که در یک مثال کوچک که متاسفانه نمونه خروار است می توان به قطع هزاران اصله درخت بلوط از حوالی روستای سینه نمک تا حوالی بنستان و به طرف دشت جنوب غربی میمند، به طول 6 کیلومتر و به عرض 21 الی 28 متر که عرصه ای حدود چهارده هکتار جنگل بلوط و گونه های دیگر گیاهی ناحیه زاگرس  اشاره کرد.

وجود و حضور شکارچیان متخلف هم مزید بر علت است  در این زمینه باید از تلاش شبانه روزی محیط بانان تشکر کرد ولی متاسفانه بعد از اتفاقی که در سال 1386 رخ داد و در یک درگیری بین 5 تن از شکارچیان و دو تن از محیط بانان با شلیک گلوله از طرف شکارچیان و پاسخ از طرف محیط بانان متاسفانه یکی از شکارچیان کشته می شود و از آنزمان تاکنون محیط بان در زندان به سر می برد،آمار شکار بالا رفته و تعداد گونه های جانوری روز به روز تحلیل می رود که انتظار می رود مسئولین امر در این زمینه تدابیر لازم را بیاندیشند.

مطالب بالا برگرفته از سایتها و مجلات مختلفی است که در بالا به برخی از آنها اشاراتی شده است.